Vansé a lang, vansé a limanité

Kon misyé Likibè Séjor té’é pé di :

                              – « lang sé lang ! Pa ni lang ki pi lang ki dòt lang ! »

An vérité, lengwis, ki sé syantifik ki ka étidyé lang, ka byen di tou sa moun ka palé ki ka pèwmèt yo bokanté pawòl sé lang. Gwadloup, jòdi, di kréyòl sé on lang pou enpé moun sé kon wouvè bouch pou pa di ayen. Pou vré, parapòt a travay a èspésyalis, militan kiltirèl é dòt ankò dépi lanné é lanné, kantité moun an popilasyon an nou ka konswa sé on lang pou-tout-bon.

Mé ki plas nou paré ba lang lasa ? Mi sé la tout déba la yé !

An ka kwè, pasé pèwmèt palé, lang sé zouti ki ka pèwmèt pèp di sa yo yé. Dèyè chak lang tini èsprésyon a on mannyè vwè ki linivè, ki plas a Nonm asi latè, ki rapò a on lanviwonnaj. Kifè, dèyè chak lang kon dèyè chak kilti tini on mòso vérité pou dékouvè ki pé pèwmèt konprann é konnèt pi byen linivè épi lavi. Alòs, an réyalité, chak lang kon chak kilti asi latè ka konplété yo. Pou sa, dapré mwen, chak lang té ké dwèt tini menm plas la.

Pa té ké dwèt ni lang nou ka mété douvan é dòt nou ka konswa ki la mé san ba yo vré konsidérasyon.

Malérèzman, moun pran labitid pansé lang é menm pansé réyalité a Nonm menm anki parapòt a lojik a sistèm ékonomik. Sé pou sa onlo pa ka pran ankò tout dimansyon a lang é menm a sa Nonm yé.

Pou rédé kabéché tibwen plis anlè sitiyasyon a lang an nou adan pwòp sosyété an nou, mi déotwa kèsyon :

– Konmen adan nou té ké paré pran tan aprann konnèt lang la pi plis ?

– Ès nou té ké paré palé lang la an tout sitiyasyon ?

– Konmen adan nou ka konprann enpòwtans aprann li é maké lang la pé ni ?

– Ki plas lang la tini adan médya an nou ?

– Ki plas pwofésyonèl ki ka woulé adan lakilti ka ba kréyasyon ki fèt avè lang la ?

– Ki plas pwofésyonèl ki ka woulé avè liv ka ba liv maké an kréyòl ?

– Ki dèmen nou menm ka vwè pou pwòp lang an nou ?

Nou toujou paré fésé pwen anlè tab pou di sa nou ka vwè dòt ka fè nou an jan an nou. Avè répons a sé kèsyon lasa, annou rété gadé ka NOU ka fè NOU.

 Sé vré dèyè sa, ké fo sa vwè osi travay ki ka rété toujou pou fè alantou a lang la mé :

– Konmen adan nou paré pran tan aprann pou pé trapé konésans pou pé sa fè pou lang la ?

– Konmen adan nou ka soutyenn sa ka woulé pou lang la ?

– Konmen adan nou ka fè chwa anni viv sa yo yé toutafètman ?

Mi jis la kèsyon a lang ka méné nou. 

Fò byen nou konprann, limanité pa dòt ki pèp é pèp é pèp ki tini asi latè. Richès a limanité pa dòt ki tou sa pèp asi latè kréyé é ka kréyé. Kisa nou, nou ka chwazi fè avè pa a richès lasa nou tini la ? Fò pa nou jan obliyé ki toufé évolisyon a on lang kon ta on kilti sé toufé évolisyon a on pèp, kidonk sé toufé évolisyon a limanité. Menm mannyè la, sa voyé on lang monté sé woulé pou vansé a on pèp é osi natirèlman pou vansé a limanité. Sé byen pou sa yé fondal. Viv sa nou yé an gran é pran tan dékouvè sa lézòt tini, aksèpté é aprann avè diférans, pou mwen, adan méyè biten ki tini pou chak Nonm, pou chak pèp é alòs pou limanité grandi.